حکمت ۱۴۷
(علمی ، اخلاقی ، اعتقادی ) و درود خدا بر او، فرمود: (کمیل بن زیاد می گوید: امام دست مرا گرفت، و به سوی قبرستان کوفه برد، آنگاه آه پردردی کشید و فرمود) ای کمیل بن زیاد این قلبها بسان ظرفهایی هستند، که بهترین آنها، فراگیرترین آنهاست، پس آنچه را می گویم نگاهدار:
۱- اقسام مردم (مردم شناسی
«» مردم سه دستهاند، دانشمند الهی ، و آموزندهای بر راه رستگاری ، و پشّه های دست خوش باد و طوفان و همیشه سرگردان، که به دنبال هر سر و صدایی می روند، و با وزش هر بادی حرکت می کنند، نه از روشنایی دانش نور گرفتند، و نه به پناهگاه استواری پناه گرفتند.
۲- ارزشهای والای دانش
ای کمیل: دانش بهتر از مال است، زیرا علم، نگهبان تو است، و مال را تو باید نگهبان باشی مال با بخشش کاستی پذیرد امّا علم با بخشش فزونی گیرد، و مقام و شخصیّتی که با مال به دست آمده با نابودی مال، نابود می گردد. ای کمیل بن زیاد شناخت علم راستین (علم الهی ) آیینی است که با آن پاداش داده می شود، و انسان در دوران زندگی با آن خدا را اطاعت می کند، و پس از مرگ، نام نیکو به یادگار گذارد. دانش فرمانروا، و مال فرمانبر است.
۳- ارزش دانشمندان
ای کمیل ثروت اندوزان بی تقوا مرده گرچه به ظاهر زنده اند، امّا دانشمندان، تا دنیا برقرار است زنده اند، بدنهایشان گرچه در زمین پنهان امّا یاد آنان در دلها همیشه زنده است.
۴- اقسام دانش پژوهان
بدان که در اینجا (اشاره به سینه مبارک کرد) دانش فراوانی انباشته است، ای کاش کسانی را می یافتم که می توانستند آن را بیاموزند آری تیز هوشانی می یابم امّا مورد اعتماد نمی باشند، دین را وسیله دنیا قرار داده، و با نعمتهای خدا بر بندگان، و با برهانهای الهی بر دوستان خدا فخر می فروشند. یا گروهی که تسلیم حاملان حق می باشند امّا ژرف اندیشی لازم را در شناخت حقیقت ندارند، که با اوّلین شبه های ، شک و تردید در دلشان ریشه می زند پس نه آنها، و نه اینها، سزاوار آموختن دانشهای فراوان من نمی باشند. یا فرد دیگری که سخت در پی لذّت بوده، و اختیار خود را به شهوت داده است، یا آن که در ثروت اندوزی حرص می ورزد، هیچ کدام از آنان نمی توانند از دین پاسداری کنند، و بیشتر به چهارپایان چرنده شباهت دارند، و چنین است که دانش با مرگ دارندگان دانش می میرد.
۵- ویژگی های رهبران الهی
آری خداوند زمین هیچ گاه از حجّت الهی خالی نیست، که برای خدا با برهان روشن قیام کند، یا آشکار و شناخته شده، یا بیمناک و پنهان، تا حجّت خدا باطل نشود، و نشانه هایشان از میان نرود. تعدادشان چقدر و در کجا هستند به خدا سوگند که تعدادشان اندک ولی نزد خدا بزرگ مقدارند، که خدا به وسیله آنان حجّتها و نشانه های خود را نگاه می دارد، تا به کسانی که همانندشان هستند بسپارد، و در دلهای آنان بکارد، آنان که دانش، نور حقیقت بینی را بر قلبشان تابیده، و روح یقین را دریافتهاند، که آنچه را خوشگذارانها دشوار می شمارند، آسان گرفتند، و با آنچه که ناآگاهان از آن هراس داشتند أنس گرفتند. در دنیا با بدنهایی زندگی می کنند، که ارواحشان به جهان بالا پیوند خورده است، آنان جانشینان خدا در زمین، و دعوت کنندگان مردم به دین خدایند. آه، آه، چه سخت اشتیاق دیدارشان را دارم کمیل هر گاه خواستی باز گرد.
حکمت ۱۴۸
نقش سخن در شناخت انسان (رفتار شناسی )
(اخلاقی ، علمی ) و درود خدا بر او، فرمود: انسان زیر زبان خود پنهان است«».
حکمت ۱۴۹
ضرورت خودشناسی
(اخلاقی ) و درود خدا بر او، فرمود: نابود شد کسی که ارزش خود را ندانست.