حکمت ۱۷۶
ابزار ریاست (بردباری فراوان)
(اخلاقی ، مدیریّتی ) و درود خدا بر او، فرمود: بردباری و تحمّل سختی ‏ها، ابزار ریاست است.
حکمت ۱۷۷
روش برخورد با بدان
(اخلاق اجتماعی ) و درود خدا بر او، فرمود: بدکار را با پاداش دادن به نیکوکار آزار ده
حکمت ۱۷۸
روش نابود کردن بدی ‏ها
(اخلاقی ، سیاسی ، اجتماعی ) و درود خدا بر او، فرمود: بدی را از سینه دیگران، با کندن آن از سینه خود، ریشه کن نما
حکمت ۱۷۹
لجاجت و سستی اراده
(اخلاقی ، اجتماعی ) و درود خدا بر او، فرمود: لجاجت تدبیر را سست می ‏کند.
حکمت ۱۸۰
طمع ورزی و بردگی
(اخلاقی ، اجتماعی ) و درود خدا بر او، فرمود: طمع ورزی ، بردگی همیشگی است.

حکمت ۱۷۱
ره آورد شوم حرام خواری
(اخلاقی ، اجتماعی ) و درود خدا بر او، فرمود: بسا لقمه‏ ای گلوگیر که از لقمه‏ های فراوانی محروم می ‏کند.
حکمت ۱۷۲
نادانی و دشمنی ‏ها
(اخلاقی ، علمی ) و درود خدا بر او، فرمود: مردم دشمن چیزهایی هستند که نمی ‏دانند.
حکمت ۱۷۳
ارزش مشورت‏ها
(اخلاقی ، اجتماعی ) و درود خدا بر او، فرمود: آن کس که از افکار و آراء گوناگون استقبال کند، صحیح را از خطا خوب شناسد.
حکمت ۱۷۴
ارزش خشم در راه خدا
(اخلاق سیاسی ، عقیدتی ) و درود خدا بر او، فرمود: آن کس که دندان خشم در راه خدا بر هم فشارد، بر کشتن باطل گرایان، توانمند گردد.
حکمت ۱۷۵
راه درمان ترس
(اخلاقی ، علمی ، تربیتی ) و درود خدا بر او، فرمود: هنگامی که از چیزی می ‏ترسی ، خود را در آن بیفکن، زیرا گاهی ترسیدن از چیزی ، از خود آن سخت‏تر است

حکمت ۱۶۶
پرهیز از تجاوز به حقوق دیگران
(اخلاق اجتماعی ) و درود خدا بر او، فرمود: مرد را سرزنش نکنند که چرا حقّش را با تأخیر می ‏گیرد، بلکه سرزنش در آنجاست که آنچه حقّش نیست بگیرد.«»
حکمت ۱۶۷
خود پسندی و محرومیّت‏ها
(اخلاقی ) و درود خدا بر او، فرمود: خود پسندی مانع فزونی است.
حکمت ۱۶۸
توجّه به فنا پذیری دنیا
(اخلاقی ) و درود خدا بر او، فرمود: آخرت نزدیک، و زمان ماندن در دنیا اندک است.
حکمت ۱۶۹
آینده نگری
(اخلاقی ، اعتقادی ) و درود خدا بر او، فرمود: صبحگاهان برای آن که دو چشم بینا دارد روشن است.
حکمت ۱۷۰
ضرورت ترک گناه
(اخلاقی ) و درود خدا بر او، فرمود: ترک گناه آسان‏تر از در خواست توبه است.

حکمت ۱۶۱
ارزش مشورت و پرهیز از خودمحوری
(اخلاقی ، سیاسی ، اجتماعی ) و درود خدا بر او، فرمود: هر کس خود رأی شد به هلاکت رسید، و هر کس با دیگران مشورت کرد، در عقل‏های آنان شریک شد.
حکمت ۱۶۲
ضرورت راز داری
(اخلاقی ، سیاسی ) و درود خدا بر او، فرمود: آن کس که راز خود را پنهان دارد، اختیار آن در دست اوست.
حکمت ۱۶۳
فقر و نابودی
(اقتصادی ) و درود خدا بر او، فرمود: فقر مرگ بزرگ است
حکمت ۱۶۴
روش بر خورد با متجاوزان
(اخلاقی ، سیاسی ، اجتماعی ) و درود خدا بر او، فرمود: رعایت حق کسی که او حقش را محترم نمی ‏شمارد نوعی بردگی است.

حکمت ۱۶۵
پرهیز از نا فرمانی خدا
(اخلاقی ، اعتقادی ) و درود خدا بر او، فرمود: هیچ اطاعتی از مخلوق، در نافرمانی پروردگار روا نیست.

حکمت ۱۵۶
ضرورت خدا شناسی و اطاعت
(اخلاقی ، عبادی ، اعتقادی ) و درود خدا بر او، فرمود: خدای را اطاعت کنید که در نشناختن پروردگار عذری ندارید.
حکمت ۱۵۷
فراهم بودن راه‏ های هدایت
(اخلاقی ، اقتصادی ) و درود خدا بر او، فرمود: اگر چشم بینا داشته باشید، حقیقت را نشانتان داده ‏اند، اگر هدایت می ‏طلبید شما را هدایت کردند، اگر گوش شنوا دارید، حق را به گوشتان خواندند.
حکمت ۱۵۸
روش برخورد با دوستان بد
(اخلاقی ، اجتماعی ) و درود خدا بر او، فرمود: برادرت را با احسانی که در حق او می ‏کنی سرزنش کن، و شر او را با بخشش باز گردان.
حکمت ۱۵۹
پرهیز از مواضع اتّهام
(اخلاق اجتماعی ) و درود خدا بر او، فرمود: کسی که خود را در جایگاه تهمت قرار داد، نباید جز خود را نکوهش کند
حکمت ۱۶۰
قدرت و زورگویی
(اخلاقی ، سیاسی ) و درود خدا بر او، فرمود: هر کس قدرت به دست آورد، زورگویی دارد.

حکمت ۱۵۱
ضرورت آینده نگری
(اخلاقی ) و درود خدا بر او، فرمود: هر کس را پایانی است، تلخ یا شیرین.
حکمت ۱۵۲
توجه به فنا پذیری
(اخلاقی ) و درود خدا بر او، فرمود: آنچه روی می ‏آورد، باز می ‏گردد، و چیزی که باز گردد گویی هرگز نبوده است
حکمت ۱۵۳
صبر و پیروزی
(اخلاقی ، سیاسی ) و درود خدا بر او، فرمود: انسان شکیبا، پیروزی را از دست نمی ‏دهد، هر چند زمان آن طولانی شود.
حکمت ۱۵۴
اهمیّت نیّت‏ها
(اخلاقی ، سیاسی ) و درود خدا بر او، فرمود: آن کس که از کار مردمی خشنود باشد، چونان کسی است که همراه آنان بوده و هر کس که به باطلی روی آورد، دو گناه بر عهده او باشد، گناه کردار باطل، و گناه خشنودی به کار باطل.
حکمت ۱۵۵
ضرورت پایبندی به عهد و پیمان
(اخلاق اجتماعی ) و درود خدا بر او، فرمود: عهد و پیمان‏ها را پاس دارید به خصوص با وفاداران.

حکمت ۱۵۰
ضدّ ارزش‏ها و هشدارها
(اخلاقی ، اجتماعی ، سیاسی ) و درود خدا بر او، فرمود: (مردی از امام در خواست اندرز کرد.) از کسانی مباش که بدون عمل صالح به آخرت امیدوار است، و توبه را با آرزوهای دراز به تأخیر می ‏اندازد، در دنیا چونان زاهدان، سخن می ‏گوید، اما در رفتار همانند دنیا پرستان است، اگر«» نعمت‏ها به او برسد سیر نمی ‏شود، و در محرومیّت قناعت ندارد، از آنچه به او رسید شکر گزار نیست، و از آنچه مانده زیاده طلب است. دیگران را پرهیز می ‏دهد اما خود پروا ندارد به فرمانبرداری امر می ‏کند اما خود فرمان نمی ‏برد، نیکوکاران را دوست دارد، اما رفتارشان را ندارد گناهکاران را دشمن دارد اما خود یکی از گناهکاران است، و با گناهان فراوان مرگ را دوست نمی ‏دارد، اما در آنچه که مرگ را ناخوشایند ساخت پافشاری دارد، اگر بیمار شود پشیمان می ‏شود، و اگر تندرست باشد سرگرم خوشگذرانی ‏هاست در سلامت مغرور و در گرفتاری نا امید است اگر مصیبتی به او رسد به زاری خدا را می ‏خواند. اگر به گشایش دست یافت مغرورانه از خدا روی بر می ‏گرداند، نفس به نیروی گمان ناروا، بر او چیرگی دارد، و او با قدرت یقین بر نفس چیره نمی ‏گردد. برای دیگران که گناهی کمتر از او دارند نگران، و بیش از آنچه که عمل کرده امیدوار است. اگر بی نیاز گردد مست و مغرور شود، و اگر تهیدست گردد، مأیوس و سست شود. چون کار کند در آن کوتاهی ورزد، و چون چیزی خواهد زیاده روی نماید، چون در برابر شهوت قرار گیرد گناه را بر گزیده، توبه را به تأخیر انداز، و چون رنجی به او رسد از راه ملت اسلام دوری گزیند، عبرت آموزی را طرح می ‏کند امّا خود عبرت نمی ‏گیرد در پند دادن مبالغه می ‏کند امّا خود پند پذیر نمی ‏باشد. سخن بسیار می ‏گوید، امّا کردار خوب او اندک است برای دنیای زودگذر تلاش و رقابت دارد امّا برای آخرت جاویدان آسان می ‏گذرد سود را زیان، و زیان را سود می ‏پندار از مرگ هراسناک است امّا فرصت را از دست می ‏دهد گناه دیگری را بزرگ می ‏شمارد، امّا گناهان بزرگ خود را کوچک می ‏پندارد، طاعت دیگران را کوچک و طاعت خود را بزرگ می ‏داند مردم را سرزنش می ‏کند، امّا خود را نکوهش نکرده با خود ریاکارانه بر خورد می ‏کند خوشگذرانی با سرمایه‏ داران را بیشتر از یاد خدا با مستمندان دوست دارد، به نفع خود بر زیان دیگران حکم می ‏کند امّا هرگز به نفع دیگران بر زیان خود حکم نخواهد کرد، دیگران را هدایت امّا خود را گمراه می ‏کند، دیگران از او اطاعت می ‏کنند، و او مخالفت می ‏ورزد، حق خود را به تمام می ‏گیرد امّا حق دیگران را به کمال نمی ‏دهد، از غیر خدا می ‏ترسد، امّا از پروردگار خود نمی ‏ترسد
می ‏گویم: (اگر در نهج البلاغه جز این حکمت وجود نداشت، همین یک حکمت برای اندرز دادن کافی بود این سخن، حکمتی رسا، و عامل بینایی انسان آگاه، و عبرت آموز صاحب اندیشه است
قصار الحکم نهج البلاغه حکمت۱۵۰

حکمت ۱۴۷
(علمی ، اخلاقی ، اعتقادی ) و درود خدا بر او، فرمود: (کمیل بن زیاد می ‏گوید: امام دست مرا گرفت، و به سوی قبرستان کوفه برد، آنگاه آه پردردی کشید و فرمود) ای کمیل بن زیاد این قلب‏ها بسان ظرفهایی هستند، که بهترین آنها، فراگیرترین آنهاست، پس آنچه را می ‏گویم نگاه‏دار:
۱- اقسام مردم (مردم شناسی
«» مردم سه دسته‏اند، دانشمند الهی ، و آموزنده‏ای بر راه رستگاری ، و پشّه‏ های دست خوش باد و طوفان و همیشه سرگردان، که به دنبال هر سر و صدایی می ‏روند، و با وزش هر بادی حرکت می ‏کنند، نه از روشنایی دانش نور گرفتند، و نه به پناهگاه استواری پناه گرفتند.
۲- ارزش‏های والای دانش
ای کمیل: دانش بهتر از مال است، زیرا علم، نگهبان تو است، و مال را تو باید نگهبان باشی مال با بخشش کاستی پذیرد امّا علم با بخشش فزونی گیرد، و مقام و شخصیّتی که با مال به دست آمده با نابودی مال، نابود می ‏گردد. ای کمیل بن زیاد شناخت علم راستین (علم الهی ) آیینی است که با آن پاداش داده می ‏شود، و انسان در دوران زندگی با آن خدا را اطاعت می ‏کند، و پس از مرگ، نام نیکو به یادگار گذارد. دانش فرمانروا، و مال فرمانبر است.
ادامه نوشتار »

حکمت ۱۴۵
عبادتهای بی ‏حاصل
(اخلاقی ، معنوی ، عبادی ) و درود خدا بر او، فرمود: بسا روزه ‏داری که بهره ‏ای جز گرسنگی و تشنگی از روزه‏ داری خود ندارد، و بسا شب زنده‏ داری که از شب زنده ‏داری چیزی جز رنج و بی ‏خوابی به دست نیاورد خوشا خواب زیرکان، و افطارشان
حکمت ۱۴۶
ارزش دعا، صدقه و زکات دادن
(اخلاقی ، اقتصادی ) و درود خدا بر او، فرمود: ایمان خود را با صدقه دادن، و اموالتان را با زکات دادن نگاه‏دارید، و امواج بلا را با دعا از خود برانید.

حکمت ۱۴۰
قناعت و بی ‏نیازی
(اقتصادی ) و درود خدا بر او، فرمود: آن که میانه روی کند تهیدست نخواهد شد.
حکمت ۱۴۱
راه آسایش
(اجتماعی ، اقتصادی ) و درود خدا بر او، فرمود: اندک بودن تعداد زن و فرزند یکی از دو آسایش است.
حکمت ۱۴۲
دوستی ‏ها و خردمندی
(اخلاقی ، اجتماعی ) و درود خدا بر او، فرمود: دوستی کردن نیمی از خردمندی است.
حکمت ۱۴۳
غمها و پیری زودرس
(اخلاقی ، بهداشت روانی ) و درود خدا بر او، فرمود: اندوه خوردن، نیمی از پیری است.
حکمت ۱۴۴
تناسب بردباری با مصیبت‏ها
(اخلاقی ، معنوی ) و درود خدا بر او، فرمود: صبر به اندازه مصیبت فرود آید، و آن که در مصیبت بی ‏تاب بر رانش زند، اجرش نابود می ‏گردد.
حکمت ۱۴۵
عبادتهای بی ‏حاصل
(اخلاقی ، معنوی ، عبادی ) و درود خدا بر او، فرمود: بسا روزه‏ داری که بهره‏ ای جز گرسنگی و تشنگی از روزه‏ داری خود ندارد، و بسا شب زنده‏ داری که از شب زنده‏ د اری چیزی جز رنج و بی ‏خوابی به دست نیاورد خوشا خواب زیرکان، و افطارشان