ولادت
ابو اسحاق ، ابراهیم بن محمد بن سعید بن هلال ثقفى اصفهانى از علماى بزرگ شیعه و از راویان حدیث به شمار مى آید.
تاریخ دقیق ولادت وى در دست نیست ؛ اما روشن است که او در اوایل قرن سوم هجرى و در شهر کوفه به دنیا آمده است . کوفه به شهر علاقه مندان خاندان حضرت على علیه السلام مشهور است .
ابو اسحاق در اوایل عمر، زیدى مذهب بوده ، سپس مذهب حق امامیه را برگزیده است
.
سخن علما
وحید بهبهانى در تعلیقات بر منهج المقال مى فرماید: ((دعوت علماى قم از ابراهیم بن محمد ثقفى و درخواست علماى کوفه و تألیفات فراوان و رحمت فرستادن شیخ و توثیق ابن طاووس همه دلالت بر کمال و منزلت او دارد.))
محدث نورى مى فرماید:((او از روات بزرگ شیعه و صاحب تألیفات فراوان است و شخصیت هاى بزرگى مانند: صفار و سعد بن عبد الله و احمد بن عبد الله از او روایت نقل مى کنند.))
سفر به اصفهان
سبب انتقال وى از کوفه به اصفهان آن بوده که وى کتابى به نام ((المعرفه)) در مناقب اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام و مثالب دشمنان ایشان نوشت .
برخى از دانشمندان کوفه او را از نشر آن کتاب به جهت اشتمالش بر مثالب دشمنان اهل بیت رسول خدا صلى اللّه علیه و آله و سلم منع نمودند لیکن او نظر به اعتماد و اطمینانى که به تألیف خود داشت از نشر آن خوددارى نکرد بلکه قدمى فراتر گذاشت و سوگند یاد نمود که آن را در شهر اصفهان ، که آن زمان دورتر از عقاید و آراء شیعیان و مخالف تر با مذهب و آئین آنها بود، منتشر کند.
به این جهت به اصفهان کوچ کرده ، در آنجا رحل اقامت انداخت و به نشر کتاب خود در آن شهر اقدام کرد.
دعوت به قم
گروهى از علماى بزرگ قم از جمله احمد بن ابى عبد الله برقى ، از اعاظم علماى شیعه و مؤلف کتاب شریف ((المحاسن)) به خدمت وى آمده ، از او درخواست نمودند به قم منتقل شود اما وى نپذیرفت و تا آخر عمر در اصفهان بسر برد و به نشر مذهب جعفرى در آن دیار پرداخت .
گروهى از راویان بزرگ اصفهان از جمله حسن زعفرانى و احمد بن علویه اصفهانى و غیر ایشان از محضرش استفاده نمودند و از این روى او را ((ابراهیم بن سعید اصفهانى)) نیز مى نامند.
اساتید
ثقفى در شهر کوفه نزد علما و بزرگان و روات بزرگ شیعه به فراگیرى علم پرداخت . شخصیت هایى مانند: ابو نعیم فضل بن دکین ، اسماعیل بن ابان ، یونس بن عبید، ابو الحسن مدائنى ، ابن ابى سیف و ابراهیم بن عیون از اساتید او محسوب مى گردند.
شاگردان
شخصیت هاى فراوانى نیز در محضر او به کسب علم پرداختند مانند: عباس ‍ بن سرمى ، محمد بن زید رطاب ، احمد بن علویه اصفهانى معروف به ابو الاسود، عبد الرحمن بن ابراهیم مستملى ، ابراهیم بن هاشم ، محمد بن حسن صفار، سعد بن عبد الله ، احمد بن ابى عبد الله برقى و بسیارى دیگر از چهره هاى درخشان و روات بزرگ شیعه .
تألیفات
ابراهیم نزدیک به پنجاه کتاب تألیف نموده که متأسفانه دستبردهاى روزگار و پیش آمدهاى ناگوار همه آنها را – مانند بسیارى از آثار نفیس گذشتگان – از میان برده و بنابر اطلاعاتى که از تتبع فهارس کتب موجود بر مى آید فقط کتاب ((الغارات)) از خطر نابودى جان به در برده و اکنون به فضل خدا در دسترس مشتاقان قرار گرفته است و بدین وسیله نام مؤلف را زنده و روح وى را شاد مى گرداند.
اما دیگر تألیفات وى مانند: المغازى ، السقیفه ، الردّه ، مقتل عثمان ، الشورى ، بیعه امیر المؤمنین ، قیام حسن بن على علیه السلام ، مقتل الحسین علیه السلام و… تنها نامشان به دست ما رسیده است .
وفات
ابو اسحاق در سال ۲۸۳ هجرى در اصفهان بدرود حیات گفت .