حکمت ۳۲۱
قاطعیّت رهبری در مشورت
(سیاسی، اجتماعی) و درود خدا بر او، فرمود: (عبد اللّه بن عباس در مسئله‏ ای نظر داد که امام آن را قبول نداشت و فرمود) بر تو است که رأی خود را به من بگویی، و من باید پیرامون آن بیندیشم، آنگاه اگر خلاف نظر تو فرمان دادم باید اطاعت کنی.«»
حکمت ۳۲۲
ضرورت تقویت روحیّه مردم پس از جنگ
(سیاسی، اجتماعی) و درود خدا بر او، فرمود: (وقتی امام از جنگ صفّین باز می‏گشت به محلّه شبامیان«» رسید، آواز گریه زنان بر کشتگان جنگ را شنید، ناگاه حرب بن شرحبیل شبامی بزرگ قبیله شبامیان خدمت امام رسید به او فرمود) آیا آن گونه که می‏شنوم، زنان شما بر شما چیره شده ‏اند چرا آنان را از گریه و زاری باز نمی‏دارید (حرب پیاده و امام سوار بر اسب می‏رفتند، به او فرمود) باز گرد، که پیاده رفتن رییس قبیله‏ ای چون تو پشت سر من، موجب انحراف زمامدار و زبونی مؤمن است.
حکمت ۳۲۳
علل انحراف خوارج
(سیاسی، اعتقادی) و درود خدا بر او، فرمود: (در جنگ نهروان هنگامی که از کنار کشتگان خوارج می‏گذشت فرمود) بدا به حال شما آن که شما را فریب داد به شما زیان رساند. (پرسیدند چه کسی آنان را فریفت، ای امیر المؤمنین علیه السّلام فرمود) شیطان گمراه کننده، و نفسی که به بدی فرمان می‏دهد، آنان را با آرزوها مغرور ساخت، و راه گناه را بر ایشان آماده کرد، و به آنان وعده پیروزی داد، و سرانجام به آتش جهنّم گرفتارشان کرد.
حکمت ۳۲۴
خداترس در خلوتگاه ها
(اعتقادی، اخلاقی، تربیتی) و درود خدا بر او، فرمود: از نافرمانی خدا در خلوت‏ها بپرهیزید، زیرا همان که گواه است، داوری کند.
حکمت ۳۲۵
اندوه عزای محمد بن ابی بکر
(سیاسی) و درود خدا بر او، فرمود: (آنگاه که خبر کشته شدن محمد بن ابی بکر را به او دادند فرمود) همانا اندوه ما بر شهادت او، به اندازه شادی شامیان است، جز آن که از آنان یک دشمن، و از ما یک دوست کم شد.

حکمت ۳۱۶
پیشوایی مؤمنان و تبهکاران
(اعتقادی، اقتصادی) و درود خدا بر او، فرمود: من پیشوای مؤمنان، و مال، پیشوای تبهکاران است.
می‏گویم: (معنای سخن امام این است که مؤمنان از من پیروی می‏کنند و بدکاران پیرو مال می‏باشند آنگونه که زنبوران عسل از رئیس خود اطاعت دارند)
حکمت ۳۱۷
اختلاف مسلمین و انحراف یهودیان
(اعتقادی، سیاسی) و درود خدا بر او، فرمود: (شخصی یهودی به امام گفت: هنوز پیامبرتان را دفن نکرده، در باره‏اش اختلاف کردید، امام فرمود:) ما در باره آنچه که از او رسیده اختلاف کردیم، نه در خود او، امّا شما یهودیان، هنوز پای شما پس از نجات از دریای نیل خشک نشده بود که به پیامبرتان گفتید: «برای ما خدایی بساز، چنانکه بت پرستان خدایی دارند» و پیامبر شما گفت: «شما مردمی نادانید»
حکمت ۳۱۸
قاطعیّت در مبارزات
(سیاسی، نظامی) و درود خدا بر او، فرمود: (از امام پرسیدند، با کدام نیرو بر حریفان خود پیروز شدی فرمود) کسی را ندیدم جز آن که مرا در شکست خود یاری می‏داد
می‏گویم: (امام به این نکته اشاره کرد که هیبت و ترس او در دل‏ها جای می‏گرفت)
حکمت ۳۱۹
ره ‏آورد شوم تهیدستی
(اقتصادی)

و درود خدا بر او، فرمود: (به پسرش محمد حنفیّه سفارش کرد) ای فرزند من از تهیدستی بر تو هراسناکم، از فقر به خدا پناه ببر، که همانا فقر، دین انسان را ناقص، و عقل را سرگردان، و عامل دشمنی است.
حکمت ۳۲۰
روش صحیح پرسیدن
(علمی) و درود خدا بر او، فرمود: (شخصی مسئله پیچیده‏ای سؤال کرد، فرمود) برای فهمیدن بپرس، نه برای آزار دادن، که نادان آموزش گیرنده، همانند داناست، و همانا دانای بی ‏انصاف چون نادان بهانه جو است.

حکمت ۳۱۱
نفرین امام علیه السّلام
(اعتقادی)

و درود خدا بر او، فرمود: (چون به شهر بصره رسید خواست انس بن مالک را به سوی طلحه و زبیر بفرستد تا آنچه از پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم در باره آنان شنیده یادشان آورد، أنس، سر باز زد و گفت من آن سخن پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم را فراموش کردم، فرمود)«» اگر دروغ می‏گویی خداوند تو را به بیماری برص (سفیدی روشن) دچار کند که عمّامه آن را نپوشاند.
(پس از نفرین امام (ع)، انس به بیماری برص در سر و صورت دچار شد، که همواره نقاب می‏زد)
حکمت ۳۱۲
روانشناسی عبادات
(علمی، عبادی) و درود خدا بر او، فرمود: دل‏ها را روی آوردن و نشاط، و پشت کردن و فراری است، پس آنگاه که نشاط دارند آن را بر انجام مستحبّات وادارید، و آنگاه که پشت کرده بی‏ نشاط است، به انجام واجبات قناعت کنید.
حکمت ۳۱۳
جامعیّت قرآن
(علمی) و درود خدا بر او، فرمود: در قرآن اخبار گذشتگان، و آیندگان، و احکام مورد نیاز زندگی‏تان وجود دارد.
حکمت ۳۱۴
روش برخورد با متجاوز
(سیاسی، اخلاقی) و درود خدا بر او، فرمود: سنگ را از همان جایی که دشمن پرت کرده، باز گردانید، که شر را جز شر پاسخی نیست.
حکمت ۳۱۵
روش نویسندگی
(علمی، هنری) و درود خدا بر او، فرمود: (به نویسنده خود عبید اللّه بن ابی رافع دستور داد) در دوات، لیقه بینداز، نوک قلم را بلند گیر، میان سطرها فاصله بگذار، و حروف را نزدیک به یکدیگر بنویس، که این شیوه برای زیبایی خط بهتر است.

حکمت ۳۰۶
نگهدارندگی أجل
(اعتقادی) و درود خدا بر او، فرمود: اجل، نگهبان خوبی است.«»
می‏گویم: معنای سخن امام این است که انسان بر کشته شدن فرزندان بردباری می‏کند امّا در غارت و ربوده شدن اموال بردبار نیست.)
حکمت ۳۰۷
مشکل مال غارت شده
(اقتصادی) و درود خدا بر او، فرمود: آدم داغدار می‏خوابد، امّا مال غارت شده، نمی‏خوابد.
می‏گویم: (معنای سخن امام علیه السّلام این است که انسان بر کشته شدن فرزندان بردباری می‏کند امّا در غارت و ربوده شدن اموال بردبار نیست).
حکمت ۳۰۸
ره آورد دوستی پدران
(اخلاق اجتماعی) و درود خدا بر او، فرمود: دوستی میان پدران، سبب خویشاوندی فرزندان است، و خویشاوندی به دوستی نیازمندتر است از دوستی به خویشاوندی.
حکمت ۳۰۹
ارزش گمان مؤمن
(اخلاقی، معنوی) و درود خدا بر او، فرمود: از گمان مؤمنان بپرهیزید که خدا حق را بر زبان آنان قرار داده است.
حکمت ۳۱۰
ضرورت اطمینان به وعده‏ های الهی
(اعتقادی) و درود خدا بر او، فرمود: ایمان بنده‏ای درست نباشد جز آن که اعتماد او به آنچه در دست خداست بیشتر از آن باشد که در دست اوست.

حکمت ۳۰۱
احتیاط در فرستادن پیک‏ها و نامه‏ ها
(اجتماعی، سیاسی) و درود خدا بر او، فرمود: فرستاده تو بیانگر میزان عقل تو، و نامه تو گویاترین سخنگوی تو است
حکمت ۳۰۲
نیاز انسان به دعا
(معنوی) و درود خدا بر او، فرمود: آن کس که به شدّت گرفتار دردی است نیازش به دعا بیشتر از تندرستی است که از بلا در امان است نمی‏باشد.
حکمت ۳۰۳
ارزش دنیا دوستی
(اخلاقی، تربیتی) و درود خدا بر او، فرمود: مردم فرزندان دنیا هستند و هیچ کس را بر دوستی مادرش نمی‏توان سرزنش کرد.
حکمت ۳۰۴
ضرورت پاسخ دادن به درخواستها
(اخلاقی، اقتصادی) و درود خدا بر او، فرمود: نیازمندی که به تو روی آورده فرستاده خداست، کسی که از یاری او دریغ کند، از خدا دریغ کرده، و آن کس که به او بخشش کند، به خدا بخشیده است.
حکمت ۳۰۵
غیرتمندی و ترک زنا
(اخلاقی، اجتماعی) و درود خدا بر او، فرمود: غیرتمند هرگز زنا نمی‏کند.
قصار الحکم نهج البلاغه

حکمت ۲۹۶
پرهیز از دشمنی‏ ها
(اخلاقی) و درود خدا بر او، فرمود: (شخصی را دید که چنان بر ضد دشمنش می‏کوشید که به خود زیان می‏رسانید، فرمود:) تو مانند کسی هستی که نیزه در بدن خود فرو برد تا دیگری را که در کنار اوست بکشد
حکمت ۲۹۷
******************
ضرورت عبرت گرفتن
(اخلاقی، اجتماعی) و درود خدا بر او، فرمود: عبرت‏ها چقدر فراوانند و عبرت پذیران چه اندک
******************
حکمت ۲۹۸
اعتدال در دشمنی‏ ها
(اخلاقی، سیاسی) و درود خدا بر او، فرمود: کسی که در دشمنی زیاده روی کند گناهکار، و آن کس که در دشمنی کوتاهی‏ کند ستمکار است، و هر کس که بی‏ دلیل دشمنی کند نمی‏تواند با تقوا باشد
******************
حکمت ۲۹۹
نماز در نگرانی‏ها
(اعتقادی) و درود خدا بر او، فرمود: آنچه که بین من و خدا نارواست اگر انجام دهم و مهلت دو رکعت نماز داشته باشم که از خدا عافیت طلبم، مرا اندوهگین نخواهد ساخت.
******************
حکمت ۳۰۰
شگفتی روزی بندگان
(اعتقادی) و درود خدا بر او، فرمود: (از امام پرسیدند چگونه خدا با فراوانی انسان‏ها به حسابشان رسیدگی می‏کند پاسخ داد:) آن چنانکه با فراوانی آنان روزیشان می‏دهد (و باز پرسیدند چگونه به حساب انسان‏ها رسیدگی می‏کند که او را نمی‏بینند فرمود) همان گونه که آنان را روزی می‏دهد و او را نمی‏بینند

حکمت ۲۹۱
روش تسلیت گفتن
(اخلاق اجتماعی) و درود خدا بر او، فرمود: (جهت تسلیت گفتن به اشعث بن قیس در مرگ فرزندش) ای اشعث اگر برای پسرت اندوهناکی، به خاطر پیوند خویشاوندی سزاواری، امّا اگر شکیبا باشی هر مصیبتی را نزد خدا پاداشی است. ای اشعث اگر شکیبا باشی تقدیر الهی بر تو جاری می‏شود و تو پاداش داده خواهی شد و اگر بی تابی کنی نیز تقدیر الهی بر تو جاری می‏شود و تو گناه کاری. ای اشعث پسرت تو را شاد می‏ساخت و برای تو گرفتاری و آزمایش بود، و مرگ او تو را اندوهگین کرد در حالی که برای تو پاداش و رحمت است.
حکمت ۲۹۲
عزای پیامبر علیه السّلام و بی‏تابی‏ها
(اعتقادی) و درود خدا بر او، فرمود: (به هنگام دفن رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) همانا شکیبایی نیکوست جز در غم از دست دادنت، و بی‏تابی ناپسند است جز در اندوه مرگ تو، مصیبت تو بزرگ، و مصیبت‏های پیش از تو و پس از تو ناچیزند.
حکمت ۲۹۳
دوستی با احمق هرگز
(اخلاقی، اجتماعی) و درود خدا بر او، فرمود: همنشین بی‏خرد مباش، که کار زشت خود را زیبا جلوه داده، دوست دارد تو همانند او باشی.
حکمت ۲۹۴
فاصله میان شرق و غرب
(علمی) و درود خدا بر او، فرمود: (از فاصله میان مشرق و مغرب پرسیدند، فرمود:) به اندازه یک روز رفتن خورشید.
حکمت ۲۹۵
شناخت دوستان و دشمنان
(اخلاقی اجتماعی، سیاسی) و درود خدا بر او، فرمود: دوستان تو سه گروهند، و دشمنان تو نیز سه دسته‏اند، امّا دوستانت: دوست تو و دوست دوست تو، و دشمن دشمن تو است، و امّا دشمنانت، پس دشمن تو، و دشمن دوست تو، و دوست دشمن تو است.

حکمت ۲۸۶
سرانجام خوشی‏ها
(سیاسی، اجتماعی) و درود خدا بر او، فرمود: مردم چیزی را نگفتند خوش باد، جز آن که روزگار، روز بدی را برای او تدارک دید.
****************
حکمت ۲۸۷
مشکل درک قضا و قدر
(اعتقادی) و درود خدا بر او، فرمود: (از قدر پرسیدند، پاسخ داد:) راهی است تاریک، آن را می‏پمایید، و دریایی است ژرف، وارد آن نوشید، و رازی است خدایی، خود را به زحمت نیندازید.
****************
حکمت ۲۸۸
جهل و خواری
(علمی) و درود خدا بر او، فرمود: هر گاه خدا بخواهد بنده‏ ای را خوار کند، دانش را از او دور سازد.
****************
حکمت ۲۸۹
الگوی کامل انسانیّت
(اخلاقی، اجتماعی، تربیتی) و درود خدا بر او، فرمود: در گذشته برادری دینی داشتم«» که در چشم من بزرگ مقدار بود چون دنیای حرام در چشم او بی‏ ارزش می‏نمود، و از شکم بارگی دور بود، پس آنچه را نمی‏یافت آرزو نمی‏کرد، و آنچه را می‏یافت زیاده روی نداشت. در بیشتر عمرش ساکت بود، امّا گاهی که لب به سخن می‏گشود بر دیگر سخنوران برتری داشت، و تشنگی پرسش کنندگان را فرو می‏نشاند. به ظاهر ناتوان و مستضعف می‏نمود، امّا در برخورد جدّی چونان شیر پیشه می‏خروشید، یا چون مار بیابانی به حرکت در می‏آمد. تا پیش قاضی نمی‏رفت دلیلی مطرح نمی‏کرد، و کسی را که عذری داشت سرزنش نمی‏کرد، تا آن که عذر او را می‏شنید، از درد شکوه نمی‏کرد، مگر پس از تندرستی و بهبودی، آنچه عمل می‏کرد می‏گفت، و بدانچه عمل نمی‏کرد چیزی نمی‏گفت، اگر در سخن گفتن بر او پیشی می‏گرفتند در سکوت مغلوب نمی‏گردید.
و بر شنیدن بیشتر از سخن گفتن حریص بود. اگر بر سر دو راهی دو کار قرار می‏گرفت، می‏اندیشید که کدام یک با خواسته نفس نزدیک‏تر است با آن مخالفت می‏کرد، پس بر شما باد روی آوردن به اینگونه از ارزش‏های اخلاقی، و با یکدیگر در کسب آنها رقابت کنید، و اگر نتوانستید، بدانید که به دست آوردن برخی از آن ارزش‏های اخلاقی بهتر از رها کردن همه است.
****************
حکمت ۲۹۰
مسؤولیّت نعمت‏ها
(اعتقادی، اخلاقی) و درود خدا بر او، فرمود: اگر خدا بر گناهان وعده عذاب هم نمی‏داد، لازم بود به خاطر سپاسگزاری از نعمت‏هایش نافرمانی نشود.

حکمت ۲۸۱
برتری عقل از مشاهده چشم
(علمی) و درود خدا بر او، فرمود: اندیشیدن همانند دیدن نیست، زیرا گاهی چشم‏ها دروغ می‏نمایاند، امّا آن کس که از عقل نصیحت خواهد به او خیانت نمی‏کند.
حکمت ۲۸۲
غرور، آفت پندپذیری
(اخلاقی) و درود خدا بر او، فرمود: میان شما و پندپذیری، پرده‏ای از غرور و خودخواهی وجود دارد.
حکمت ۲۸۳
علل سقوط جامعه
(اجتماعی، سیاسی) و درود خدا بر او، فرمود: جاهلان شما پر تلاش، و آگاهان شما تن پرور و کوتاهی ورزند
حکمت ۲۸۴
دانش نابود کننده عذرها
(علمی، اخلاقی) و درود خدا بر او، فرمود: دانش، راه عذر تراشی را بهانه جویان بسته است.
حکمت ۲۸۵
ضرورت استفاده از فرصت‏ها
(اخلاقی) و درود خدا بر او، فرمود: آنان که وقتشان پایان یافته خواستار مهلتند، و آنان که مهلت دارند کوتاهی می‏ورزند.

حکمت ۲۷۶
پرهیز از دورویی‏ها
(اخلاقی) و درود خدا بر او، فرمود: خدایا به تو پناه می‏برم که ظاهر من در برابر دیده‏ ها نیکو، و درونم در آنچه که از تو پنهان می‏دارم، زشت باشد، و بخواهم با اعمال و رفتاری که تو از آن آگاهی، توجّه مردم را به خود جلب نمایم، و چهره ظاهرم را زیبا نشان داده با اعمال نادرستی که درونم را زشت کرده به سوی تو آیم، تا به بندگانت نزدیک، و از خشنودی تو دور گردم.
*********************
حکمت ۲۷۷
سوگند امام علیه السّلام
(اعتقادی) و درود خدا بر او، فرمود: نه، سوگند به خدایی که با قدرت او شب تاریک را به سر بردیم که روز سپیدی در پی داشت، چنین و چنان نبود.
***************************
حکمت ۲۷۸
ارزش تداوم عمل
(اخلاقی، تربیتی) و درود خدا بر او، فرمود: کار اندکی که ادامه یابد، از کار بسیاری که از آن به ستوه آیی امیدوار کننده‏ تر است.
***********************
حکمت ۲۷۹
شناخت جایگاه واجبات و مستحبّات
(عبادی) و درود خدا بر او، فرمود: هر گاه مستحبات به واجبات زیان رساند آن را ترک کنید.
**********************
حکمت ۲۸۰
یاد قیامت و آمادگی
(اعتقادی، اخلاقی) و درود خدا بر او، فرمود: کسی که به یاد سفر طولانی آخرت باشد خود را آماده می‏سازد.