حکمت ۲۳۱
تعریف عدل و إحسان
(اخلاقی ، اقتصادی ) و درود خدا بر او، فرمود: در تفسیر آیه ۹۰ سوره نحل «خدا به عدل و احسان فرمان می ‏دهد» فرمود) عدل، همان انصاف، و احسان، همان بخشش است.
حکمت ۲۳۲
ره آورد إنفاق
(اخلاقی ، اقتصادی ) و درود خدا بر او، فرمود: آن کس که با دست کوتاه ببخشد، از دستی بلند پاداش گیرد.
می ‏گویم: (معنی سخن این است که آنچه انسان از اموال خود در راه خیر و نیکی انفاق می ‏کند، هر چند کم باشد، خداوند پاداش او را بسیار می ‏دهد، و منظور از «دو دست» در اینجا دو نعمت است، که امام علیه السّلام بین نعمت پروردگار، و نعمت از ناحیه انسان، را با کوتاهی و بلندی فرق گذاشته است که نعمت و بخشش از ناحیه بنده را کوتاه، و از ناحیه خداوند را بلند قرار داده است، بدان جهت که نعمت خدا همیشگی و چند برابر نعمت مخلوق است، چرا که نعمت خداوند اصل و اساس تمام نعمتها است، بنا بر این تمام نعمتها به نعمتهای خدا باز می ‏گردد، و از آن سرچشمه می ‏گیرد).
حکمت ۲۳۳
پرهیز از آغازگری در مبارزه
(اخلاق اجتماعی ، سیاسی ) و درود خدا بر او، فرمود: (به فرزندش امام مجتبی علیه السّلام فرمود) کسی را به پیکار دعوت نکن، اما اگر تو را به نبرد خواندند بپذیر، زیرا آغازگر پیکار تجاوزکار، و تجاوزکار شکست خورده است.
حکمت ۲۳۴
تفاوت اخلاقی مردان و زنان
(اخلاقی ، علمی ) و درود خدا بر او، فرمود: برخی از نیکوترین خلق و خوی زنان، زشت‏ترین اخلاق مردان است، مانند، تکبّر، ترس، بخل، هر گاه زنی متکبّر باشد، بیگانه را به حریم خود راه نمی ‏دهد، و اگر بخیل باشد اموال خود و شوهرش را حفظ می ‏کند، و چون ترسان باشد از هر چیزی که به آبروی او زیان رساند فاصله می ‏گیرد.«»
حکمت ۲۳۵
نشانه خردمندی
(اخلاقی ) و درود خدا بر او، فرمود: (به امام گفتند، عاقل را به ما بشناسان، پاسخ داد:) خردمند آن است که هر چیزی را در جای خود می ‏نهد. (گفتند پس جاهل را تعریف کن فرمود) با معرّفی خردمند، جاهل را نیز شناساندم.
(یعنی جاهل کسی که هر چیزی را در جای خود نمی ‏گذارد، بنا بر این با ترک معرّفی مجدّد، جاهل را شناساند)
نهج البلاغه قصار الحکم

حکمت های نهج البلاغه

حکمت ۲۲۶
طمع ‏ورزی و خواری
(اخلاقی ، اجتماعی ) و درود خدا بر او، فرمود: طمعکاری همواره زبون و خوار است.
حکمت ۲۲۷
ارکان ایمان
(اعتقادی ، معنوی ) و درود خدا بر او، فرمود: (از ایمان پرسیدند). ایمان، بر شناخت با قلب، اقرار با زبان، و عمل با اعضاء و جوارح استوار است.
حکمت ۲۲۸
ارزش‏ها و ضدّ ارزش‏ها
(اخلاقی ، اجتماعی ) و درود خدا بر او، فرمود: کسی که از دنیا اندوهناک می ‏باشد، از قضاء الهی خشمناک است، و آن کس که از مصیبت وارد شده شکوه کند از خدا شکایت کرده، و کسی که نزد توانگری رفته و به خاطر سرمایه ‏اش برابر او فروتنی کند، دو سوّم دین خود را از دست داده است و آن کس که قرآن بخواند و وارد آتش جهنّم شود حتما از کسانی است که آیات الهی را بازیچه قرار داده است، و آن کس که قلب او با دنیا پرستی پیوند خورد، همواره جانش گرفتار سه مشکل است، اندوهی رها نشدنی ، حرصی جدا نشدنی ، و آرزویی نایافتنی .
حکمت ۲۲۹
ارزش قناعت و خوش خلقی
(اخلاقی ، اقتصادی ) و درود خدا بر او، فرمود: آدمی را قناعت برای دولتمندی ، و خوش خلقی برای فراوانی نعمت‏ها کافی است. (از امام سؤال شد تفسیر آیه، فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیاهً طَیِّبَهً چیست فرمود) آن زندگی با قناعت است«».
حکمت ۲۳۰
راه به دست آوردن روزی
(اقتصادی ) و درود خدا بر او، فرمود: با آن کس که روزی به او روی آورده شراکت کنید، که او توانگری را سزاوارتر، و روی آمدن روزگار خوش را شایسته‏ تر است

قصار الحکم نهج البلاغه۲۱۶ تا ۲۲۵
حکمت ۲۱۶
قدرت و تجاوزکاری
(اخلاقی ، سیاسی ) و درود خدا بر او، فرمود: کسی که به نوایی رسید تجاوزکار شد.
حکمت ۲۱۷
دگرگونی روزگار و شناخت انسان‏ها
(اخلاقی ، علمی ) و درود خدا بر او، فرمود: در دگرگونی روزگار، گوهر شخصیّت مردان شناخته می ‏شود«».
حکمت ۲۱۸
حسادت آفت دوستی
(اخلاقی ، اجتماعی ) و درود خدا بر او، فرمود: حسادت بر دوست، از آفات دوستی است.
حکمت ۲۱۹
آرزوها آفت اندیشه
(اخلاقی ) و درود خدا بر او، فرمود: قربانگاه اندیشه‏ ها، زیر برق آرزوهاست.
حکمت ۲۲۰
عدالت در قضاوت
(اخلاقی ، قضایی ) و درود خدا بر او، فرمود: داوری با گمان بر افراد مورد اطمینان، دور از عدالت است.
حکمت ۲۲۱
آینده دردناک ستمکاران
(اخلاقی ، سیاسی ) و درود خدا بر او، فرمود: بدترین توشه برای قیامت، ستم بر بندگان است.
حکمت ۲۲۲
بی ‏توجّهی به بدی بدکاران
(اخلاقی ، اجتماعی )
و درود خدا بر او، فرمود: خود را به بی ‏خبری نمایاندن از بهترین کارهای بزرگواران است.
حکمت ۲۲۳
حیاء و عیب پوشی
(اخلاقی ، اجتماعی ) و درود خدا بر او، فرمود: آن کس که لباس حیاء بپوشد، کسی عیب او را نبیند.
حکمت ۲۲۴
برخی از ارزش‏های اخلاقی
(اخلاقی ، اجتماعی ) و درود خدا بر او، فرمود: با سکوت بسیار، وقار انسان بیشتر شود، و با انصاف بودن، دوستان را فراوان کند، و با بخشش، قدر و منزلت انسان بالا رود، و با فروتنی ، نعمت کامل شود، و با پرداخت هزینه‏ها، بزرگی و سروری ثابت گردد، و روش عادلانه، مخالفان را درهم شکند، و با شکیبایی در برابر بی ‏خرد، یاران انسان زیاد گردند.
حکمت ۲۲۵
حسادت و بیماری
(اخلاقی ، بهداشتی ) و درود خدا بر او، فرمود: شگفتا که حسودان از سلامتی خود غافل مانده‏اند

حکمت ۲۱۱
ارزش‏ های اخلاقی
(اخلاقی ، اجتماعی ، اقتصادی ) و درود خدا بر او، فرمود: بخشندگی ، نگاه‏دارنده آبروست، و شکیبایی دهان بند بی ‏خردان، و عفو زکات پیروزی ، و دوری کردن، کیفر خیانتکار، و مشورت چشم هدایت است. و آن کس که با رأی خود احساس بی ‏نیازی کند به کام خطرها افتد، شکیبایی با مصیبت‏های شب و روز پیکار کند، و بی ‏تابی ، زمان را در نابودی انسان یاری دهد، و برترین بی ‏نیازی ترک آرزوهاست، و چه بسا عقل که اسیر فرمانروایی هوس است، حفظ و به کار گیری تجربه رمز پیروزی است، و دوستی نوعی خویشاوندی به دست آمده است، و به آن کس که به ستوه آمده و توان تحمّل ندارد اعتماد نکن.
حکمت ۲۱۲
خودپسندی آفت عقل
(اخلاقی ) و درود خدا بر او، فرمود: خودپسندی یکی از حسودان عقل است.
حکمت ۲۱۳
تحمّل مشکلات و خشنودی
(اخلاقی ، تربیتی ) و درود خدا بر او، فرمود: چشم از سختی خوار و خاشاک و رنج‏ها فرو بند تا همواره خشنود باشی .
حکمت ۲۱۴
نرم خویی و کامیابی
(اخلاقی ، علمی ) و درود خدا بر او، فرمود: کسی که درخت شخصیّت او نرم و بی ‏عیب باشد، شاخ و برگش فراوان است.
حکمت ۲۱۵
اختلاف آفت اندیشه
(اخلاقی ، سیاسی ) و درود خدا بر او، فرمود: اختلاف نابود کننده اندیشه است
قصار الحکم نهج البلاغه

حکمت ۲۰۶
ره آورد حلم و بردباری
(اخلاقی ، اجتماعی ) و درود خدا بر او، فرمود: نخستین پاداش بردبار از بردباری ‏اش آن است که مردم در برابر نادان، پشتیبان او خواهند بود.
حکمت ۲۰۷
ارزش همانند شدن با خوبان
(اخلاقی ، اجتماعی ) و درود خدا بر او، فرمود: اگر بردبار نیستی ، خود را به بردباری بنمای ، زیرا اندک است کسی است که خود را همانند مردمی کند و از جمله آنان به حساب نیاید.
حکمت ۲۰۸
مراحل خودسازی
(اخلاقی ، تربیتی ) و درود خدا بر او، فرمود: کسی که از خود حساب کشد، سود می ‏برد، و آن که از خود غفلت کند زیان می ‏بیند، و کسی که از خدا بترسد ایمن باشد، و کسی که عبرت آموزد آگاهی یابد، و آن که آگاهی یابد می ‏فهمد، و آن که
بفهمد دانش آموخته است
حکمت ۲۰۹
خبر از ظهور حضرت مهدی علیه السّلام
(اعتقادی ، سیاسی ) و درود خدا بر او، فرمود: دنیا پس از سرکشی ، به ما روی می ‏کند، چونان شتر مادّه بد خو که به بچه خود مهربان گردد. (سپس این آیه را خواند) «و اراده کردیم که بر مستضعفین زمین، منّت گذارده آنان را امامان و وارثان حکومت‏ها گردانیم»
حکمت ۲۱۰
الگوهای پرهیزکاری
(اخلاقی ، تربیتی ) و درود خدا بر او، فرمود: از خدا بترسید، ترسیدن انسان وارسته‏ ای که دامن به کمر زده و خود را آماده کرده، و در بهره بردن از فرصت‏ها کوشیده،و هراسان در اطاعت خدا تلاش کرده، و در دنیای زودگذر، و پایان زندگی و عاقبت کار، بدرستی اندیشیده است

حکمت ۲۰۱
امدادهای الهی و حفظ انسان
(اعتقادی ، معنوی ) و درود خدا بر او، فرمود: با هر انسانی دو فرشته است که او را حفظ می ‏کنند، و چون تقدیر الهی فرا رسد، تنهایش می ‏گذارند، که همانا زمان عمر انسان، سپری نگهدارنده است.
*********************************
حکمت ۲۰۲
واقع نگری در مسائل سیاسی
(سیاسی ) و درود خدا بر او، فرمود: (طلحه و زبیر خدمت امام آمدند و گفتند با تو بیعت کردیم که ما در حکومت شریک تو باشیم، فرمود) نه هرگز بلکه شما در نیرو بخشیدن، و یاری خواستن شرکت دارید، و دو یاورید به هنگام ناتوانی و درماندگی در سختی ‏ها.
*********************************
حکمت ۲۰۳
یاد مرگ و پرهیزکاری
(اخلاقی ) و درود خدا بر او، فرمود: ای مردم از خدایی بترسید که اگر سخنی گویید می ‏شنود، و اگر پنهان دارید می ‏داند، و برای مرگی آماده باشید، که اگر از آن فرار کنید شما را می ‏یابد، و اگر بر جای خود بمانید شما را می ‏گیرد، و اگر فراموشش کنید شما را از یاد نبرد.
*********************************
حکمت ۲۰۴
بی ‏توجّهی به سپاسگذاری مردم
(اخلاقی ، اجتماعی ) و درود خدا بر او، فرمود: ناسپاسی مردم تو را از کار نیکو باز ندارد، زیرا هستند کسانی ، بی آن که از تو سودی برند تو را می ‏ستایند، چه بسا ستایش اندک آنان برای تو، سودمندتر از ناسپاسی ناسپاسان باشد. (و خداوند نیکوکاران را دوست دارد)
*********************************
حکمت ۲۰۵
گنجایش نامحدود ظرف علم
(علمی ) و درود خدا بر او، فرمود: هر ظرفی با ریختن چیزی در آن پر می ‏شود جز ظرف دانش که هر چه در آن جای دهی ، وسعتش بیشتر می ‏شود.

حکمت ۱۹۶
عبرت آموزی از إتلاف اموال
(اخلاقی ، اقتصادی ) و درود خدا بر او، فرمود: مالی که نابودی آن تو را پند می ‏دهد، از دست نرفته است.
حکمت ۱۹۷
روش درمان روح (روانشناسی بالینی )
(اخلاقی ، علمی ) و درود خدا بر او، فرمود: این دل‏ها همانند تن‏ها خسته می ‏شوند، برای نشاط آن به سخنان تازه حکیمانه روی بیاورید.
حکمت ۱۹۸
ضرورت حکومت
(اعتقادی ، سیاسی ) و درود خدا بر او، فرمود: (وقتی شنید که خوارج می ‏گویند، حکومت فقط از آن خداست.) سخن حقّی است که از آن اراده باطل دارند.
حکمت ۱۹۹
نکوهش اوباش (انسان‏های شرور)
(اخلاقی ، اجتماعی ) و درود خدا بر او، فرمود: (در تعریف جمع اوباش، فرمود) آنان چون گرد هم آیند پیروز شوند، و چون پراکنده شوند شناخته نگردند«». (و گفته شد که امام فرمود) آنان چون گرد هم آیند زیان رسانند، و چون پراکنده شوند سود دهند. (از امام پرسیدند: چون اوباش گرد هم آیند زیان رسانند را دانستیم، امّا چه سودی در پراکندگی آنان است، فرمود) صاحبان کسب و کار، و پیشه وران به کارهای خود باز می ‏گردند، و مردم از تلاش آنان سود برند، بنّا به ساختن ساختمان، و بافنده به کارگاه بافندگی ، و نانوا به نانوایی روی می ‏آورد.
حکمت ۲۰۰
نکوهش انسان‏های شرور
(اخلاقی ، اجتماعی ) و درود خدا بر او، فرمود: (جنایتکاری را حضور امام آوردند، که جمعی اوباش همراه او بودند.) مبارک مباد، چهره‏هایی که جز به هنگام زشتی ‏ها دیده نمی ‏شوند

حکمت ۱۹۱
مشکلات دنیا
(اخلاقی ) و درود خدا بر او، فرمود: همانا انسان در دنیا تخته نشان تیرهای مرگ، و ثروتی است دستخوش تاراج مصیبت‏ها: با هر جرعه نوشیدنی ، گلو رفتنی ، و در هر لقمه ‏ای ، گلوگیر شدنی است، و بنده نعمتی به دست نیاورد جز آن که نعمتی از دست بدهد، و روزی به عمرش افزوده نمی ‏گردد جز با کم شدن روزی دیگر پس ما یاران مرگیم، و جان‏های ما هدف نابودی ‏ها، پس چگونه به ماندن جاودانه امیدوار باشیم. در حالی که گذشت شب و روز بنایی را بالا نبرده جز آن که آن را ویران کرده، و به اطراف پراکند
*********************
حکمت ۱۹۲
پرهیز از زراندوزی
(اخلاقی ، اقتصادی ) و درود خدا بر او، فرمود: ای فرزند آدم، آنچه را که بیش از نیاز خود فراهم کنی ، برای دیگران اندوخته‏ ای .
********************
حکمت ۱۹۳
راه به کار گرفتن قلب
(اخلاقی ، علمی ، تربیتی ) و درود خدا بر او، فرمود: دل‏ها را روی آوردن و پشت کردنی است، پس دل‏ها را آنگاه به کار وادارید که خواهشی دارند و روی آوردنی ، زیرا اگر دل را به اجبار به کاری واداری کور می ‏گردد.
*****************
حکمت ۱۹۴
ضرورت پرهیز از خشم و انتقام
(اخلاقی ، اجتماعی ) و درود خدا بر او، فرمود: چون خشم گیرم، کی آن را فرو نشانم در آن زمان که قدرت انتقام ندارم، که به من بگویند. «اگر صبر کنی بهتر است» یا آنگاه که قدرت انتقام دارم که به من بگویند: «اگر عفو کنی خوب است».
*********************
حکمت ۱۹۵
پرهیز از بخل ورزی
(اخلاقی ) و درود خدا بر او، فرمود: (در سر راه از کنار مزبله ‏ای عبور می ‏کرد.) این همان است که بخیلان به آن بخل می ‏ورزند (و در روایت دیگری نقل شد که) این چیزی است که دیروز بر سر آن رقابت می ‏کردید

حکمت ۱۸۶
آینده سخت ستمکاران
(اخلاقی ، سیاسی ) و درود خدا بر او، فرمود: آغاز کننده ستم، در قیامت انگشت به دندان می ‏گزد.
حکمت ۱۸۷
ضرورت یاد قیامت
(اخلاقی ) و درود خدا بر او، فرمود: کوچ کردن نزدیک است
حکمت ۱۸۸
ضرورت حق گرایی
(اخلاقی ، اعتقادی ) و درود خدا بر او، فرمود: هر کس که با حق در آویزد نابود می ‏گردد.
حکمت ۱۸۹
ارزش صبر و خطر بی ‏تابی
(اخلاقی ) و درود خدا بر او، فرمود: کسی را که شکیبایی نجات ندهد، بی ‏تابی او را هلاک گرداند.
حکمت ۱۹۰
معیار امامت
(اعتقادی ، معنوی ) و درود خدا بر او، فرمود: شگفتا آیا معیار خلافت، صحابی پیامبر بودن است امّا صحابی بودن و خویشاوندی ملاک نیست.
(از امام شعری در همین مسئله نقل شد که به ابا بکر فرمود) اگر ادّعا می ‏کنی با شورای مسلمین به خلافت رسیدی ، چه شورایی بود که رأی دهندگان حضور نداشتند و اگر خویشاوندی را حجّت می ‏آوری ، دیگران از تو به پیامبر نزدیک‏تر و سزاوارترند«».

حکمت ۱۸۱
ارزش دوراندیشی و پرهیز از کوتاهی
(اخلاقی ) و درود خدا بر او، فرمود: حاصل کوتاهی ، پشیمانی ، و حاصل دوراندیشی ، سلامت است.
حکمت ۱۸۲
شناخت جایگاه سخن و سکوت
(اخلاقی ) و درود خدا بر او، فرمود: آنجا که باید سخن درست گفت، در خاموشی خیری نیست، چنانکه در سخن نا آگاهانه نیز خیری نخواهد بود.
حکمت ۱۸۳
باطل گرایی و اختلاف
(اخلاقی ، سیاسی ) و درود خدا بر او، فرمود: دو دعوت به اختلاف نرسد جز این که یکی باطل باشد
حکمت ۱۸۴
ویژگی ‏های اعتقادی امام علیه السّلام
(اعتقادی ) و درود خدا بر او، فرمود: از روزی که حق برای من نمایان شد، هرگز دچار تردید نشدم
حکمت ۱۸۵
ویژگی ‏های اعتقادی امام علی علیه السّلام
(اخلاقی ) و درود خدا بر او، فرمود: هرگز دروغ نگفتم و به من دروغ نگفتند، و هرگز گمراه نشدم، و کسی به وسیله من گمراه نشده است